«Արևմտյան ճակատում նորություն չկա»–ի խմբագրումների տարբերություն

* Այն պահից, ինչ այստեղ ենք, մեր կյանքի այդ մասը պոկված-նետված է մի կողմ, ու մենք ոչինչ չենք արել այն պահելու համար:համար։ Երբեմն փորձում ենք հայացք գցել այնտեղ կամ ինչ-որ հիմնավորում գտնել, բայց այնքան էլ չի հաջողվում:հաջողվում։ Հենց մեզ՝ քսանամյա պատանիներիս՝ Քրոփին, Մյուլլերին, Լեերին, ինձ, որոնց Քանթորեսքը «Երկաթե երիտասարդություն» է կոչում, ամեն ինչ խիստ անհասկանալի է:է։ Տարեց մարդիկ ամուր կապված են անցյալին, պատճառ կա. ունեն կին, երեխաներ, մասնագիտություն ու հետաքրքրություններ, որ արդեն այնքա՜ն հաստատուն են, որ [[պատերազմ|պատերազմը]] նրանց չի կարող սասանել:սասանել։ Իսկ մենք՝ քսանամյա պատանիներս, միայն ծնողներ ունենք, ոմանք՝ նաև սիրած աղջիկ:աղջիկ։ Դա չի կարելի շատ համարել, որովհետև մեր տարիքում ծնողների ուժն ամենաթույլն է, իսկ աղջիկները դեռ դուրս են տիրապետումից:տիրապետումից։ Այսքանից բացի այլ բան չունենք՝ բացի մի փոքր ցնորքից, մի քանի սիրահարությունից ու դպրոցից, մեր կյանքը ավելիին դեռ չի հասել:հասել։ Բայց դրանից էլ ոչինչ չմնաց:չմնաց։

* Քրոփը փիլիսոփա է:է։ Նա առաջարկում է, որ պատերազմի հայտարարությունը ժողովրդական տոնի ձևով լինի՝ մուտքի տոմսերով ու երաժշտությամբ, ինչպես որ ցլամարտն է:է։ Եվ այդ ժամանակ բեմ դուրս գան երկու երկրների նախարարներն ու գեներալները՝ կիսավարտիքով ու մահակներով, ու հարձակվեն իրար վրա:վրա։ Ով ողջ մնա, նրա երկիրը կհաղթի:կհաղթի։ Դա ավելի պարզ ու ավելի լավ կլիներ, քան սա, որտեղ կեղծ մարդիկ են կռվում իրար հետ:հետ։

* Շանն ինչքան էլ հացին ընտելացնես, մսի կտոր դեմ անես թե չէ, ատամներով կկառչի դրան, որովհետև բնությունն է այդպիսին:այդպիսին։ Նույնն էլ մարդու դեպքում է. մի փոքր իշխանություն ես տալիս, ատամներով պինդ բռնում է, քանզի ի սկբանե գազան էր, հետո է, որ քաղաքակրթությունը քսեցին վրան, ինչպես յուղը՝ բլիթի, որ փայլի:փայլի։

* Վրեժն այն ճաշատեսակն է, որ պետք է սառը մատուցել:մատուցել։

* Հողը ոչ մեկի համար այդքան մեծ նշանակություն չունի, որքան զինվորի:զինվորի։ Երբ փարվում է նրան երկար, ամուր, երբ կրակի համակած սարսափից դեմքով ու ամբողջ մարմնով թաղվում է նրանում, այդ ժամանակ նա իր միակ ընկերն է, իր եղբայրը, իր մայրը, նա իր վախն ու ճիչը նրա լռության ու ապաինության մեջ է խեղդում, հողը ներծծում է դրանք ու նրան տասը վայրկյանով նոր կյանք տալիս, նոր վազք, հետո նորից է ընդունում նրան իր գիրկը, երբեմն էլ՝ ընդմիշտ:ընդմիշտ։

:Հողն իր շերտերով, խոռոչներով ու փոսերով, որոնցում կարող ես թաքնվել, կծկվել:կծկվել։ Հո՛ղ, գորշ ջղակծկումներում, ոչնչացման սպառնալիքներում, պայթյունների մահացու մռնչյունների տակ մեզ շնորհված կյանքի համար հրեշավոր դիմադրություն էիր ցուցաբերում:ցուցաբերում։ Գրեթե պատառոտված կյանքի խելագար փոթորիկը հոսում էր դեպի մեր ձեռքերը, և մենք քո մեջ էինք տեսնում փրկությունը, հաղթահարված պահի լուռ, վախվորած երջանկությամբ՝ շուրթերս քեզ էինք հպում…

* Ամենամեծ ստորութունն այն է, որ կենդանիներին մարտի դաշտ են բերում:բերում։

* Երբ մենակ ես, սկսում ես ուսումնասիրել բնությունն ու սիրել այն:այն։

* Ես երիտասարդ եմ, ես քսան տարեկան եմ, բայց կյանքում այլ բան չեմ տեսել, քան հուսահատությունը, մահը, սարսափը, ամենաանիմաստ մակերեսայնությունը՝ տառապանքի անդունդի հետ շաղկապված:շաղկապված։ Ես տեսնում եմ, որ ազգերին իրար դեմ են հանում, և նրանք լուռ, անգետ, անմիտ, հնազանդ, անմեղ սպանում են իրար:իրար։ Ես տեսնում եմ, որ աշխարհիս ամենաիմաստուն գլուխները զենքեր ու բառեր են հայտնաբերում՝ այդ ամեն առավել նենգ ու երկարատև դարձնելու:դարձնելու։ Եվ այս ամենն ինձ հետ միասին տեսնում են իմ հասակակիցներն այստեղ ու այնտեղ՝ ամբողջ աշխարհում ինձ հետ միասին այս ամենն ապրում է իմ սերունդը:սերունդը։ Ի՞նչ են անելու մեր հայրերը, եթե մի օր վեր կենանք, կանգնենք նրանց առաջ ու պատասխան պահանջենք:պահանջենք։ Ի՞նչ են նրանք մեզնից ակնկալելու, երբ մի օր պատերազմն ավարտվի:ավարտվի։ Տարիներ շարունակ պատերազմն է եղել մեր զբաղմունքը. դա մեր առաջին մասնագիտությունն է կյանքում:կյանքում։ Կյանքի մասին մեր գիտելիքը մահով է սահմանափակվում:սահմանափակվում։ Էլ ի՞նչ կարող է պատահել:պատահել։ Ու մեզնից ի՞նչ պիտի դուրս գա:գա։

* Այո, այդպես են մտածում, այդպես են մտածում հարյուր-հազարավոր քանթորեսքները:քանթորեսքները։ «Երկաթե երիտասարդություն»:։ Երիտասարդություն… Մենք արդեն քսան տարակեն չենք:չենք։ Բայց երիտասա՞րդ ենք:ենք։ Երիտասարդությու՞ն:Երիտասարդությու՞ն։ Դա վաղուց էր:էր։ Մենք ծեր մարդիկ ենք:ենք։

* Տասը շաբաթ զինվորական պատրաստության դասեր ստացանք ու այդ ընթացքում նկատելիորեն ավելի հղկվեցինք, քան դպրոցական տասը տարիների ընթացքում:ընթացքում։ Մենք սովորեցինք, որ մաքրված կոճակն ավելի կարևոր է, քան Շոպենհաուերի չորս հատորները:հատորները։ Սկզբում զարմացած, հետո դառնացած ու ի վերջո անտարբերությամբ համոզվեցինք, որ ոչ թե ոգին է որոշիչ, այլ կոշիկի խոզանակը, ոչ թե միտքը, այլ համակարգը, ոչ թե ազատությունը, այլ մարզումը:մարզումը։ Խանդավառությամբ ու մեր բարի կամքով զինվոր դարձանք:դարձանք։ Բայց ամեն ինչ արեցին մեր միջից այդ ամենն արմատախիլ անելու համար:համար։ Երեք շաբաթ անց մեզ համար այլևս զարմանալի չէր, որ ինչ-որ նամակատար ավելի շատ իշխանություն ունի մեզ վրա, քան մեր ծնողները՝ նախկինում, մեր դաստիարակներն ու մշակութային բոլոր շրջանակները՝ Պլատոնից մինչև Գյոթե:Գյոթե։ Մեր երիտասարդ, արթուն աչքերով տեսնում էինք՝ ինչպես մեր ուսուցիչների՝ հայրենի երկրի մասին դասական հասկացողությունն այստեղ փոխարկվում է այն աստիճանի ինքնանսեմացման, որպիսին երբեք չես պահանջի նույնիսկ ամենավերջին սպասավորից:սպասավորից։ Ողջունել, պատվի առնել, շքերթ, զենքով ներկայանալ, ա՜ջ, դա՛րձ-ձա՜խ դա՜րձ, կրունկները միասին, հայհոյանք ու կռվի հազարավոր պատրվակներ:պատրվակներ։ Մենք մեր առաջադրանքն այլ կերպ էինք պատկերացնում ու կարծում էինք, թե կրկեսի ձիերի պես մեզ հերոսության են նախապատրաստում:նախապատրաստում։ Բայց շուտով վարժվեցինք դրան:դրան։ Մենք հասկացանք, որ այս բաները որքան անհրաժեշտ, նույնքան ավելորդ են:են։ Զինվորը դա հասկանալու լավ հոտառություն ունի:ունի։

* Քաթը նստած է կողքիս, որովհետև սիրում է զրուցել:զրուցել։ Այսօր՝ կեսօրին, մի ժամ շարունակ պատվի առնելու ձևերն ենք անգիր արել, որովհետև Թյադենն անփութորեն է ողջունել մայորներից մեկին:մեկին։ Քաթը բացարձակ դեմ է դրան:դրան։ Նա ասում է.

:– Կտեսնես, պատերազմը տանուլ կտանք, որովհետև շատ լավ ողջունել գիտենք:գիտենք։

* Նռնակների առաջին որոտի պահին մեր գոյության մի մասով հազար տարով հետ ենք շտապում:շտապում։ Դա մեր միջի կենդանական բնազդն է, որ արթնանում է, ղեկավարում մեզ ու պաշտպանում:պաշտպանում։ Այն գիտակցություն չունի, ավելի արագաշարժ է, ավելի վստահ, ավելի անվրեպ, քան գիտակցությունը Դա հնարավոր չէ բացատրել:բացատրել։ Քայլում ես ու ոչնչի մասին չես մտածում, հանկարծ պառկում ես փոսում ու գլխիդ վրայով բեկորներ են թռչում, բայց չես հիշում՝ արկի ձայն լսվե՞ց, թե՞ ուղղակի մտքովդ անցավ պառկել այդտեղ:այդտեղ։ Եթե հույսդ գիտակցության վրա դնես, հոշոտված մսակույտ կդառնաս:կդառնաս։

* Պատերազմը մեզ ամեն բանի անընդունակ դարձրեց:դարձրեց։ Մենք այլևս երիտասարդ չենք:չենք։ Մենք այլևս չենք ուզում գրոհել աշխարհը:աշխարհը։ Մենք փախստական ենք ինքներս մեզնից:մեզնից։ Մեր կյանքից:կյանքից։ Մենք տասնութ տարեկան էինք ու սկսում էինք սիրել կյանքն ու կենցաղը, մենք պետք է խաչ քաշեինք դրանց վրա:վրա։ Առաջին նռնակը մեր սրտին դիպավ:դիպավ։ Մենք մեկուսացած ենք գործից, ձգտումից, առաջընթացից:առաջընթացից։ Մենք դրանց այլևս չենք հավատում, մենք պատերազմին ենք հավատում:հավատում։

* Յուրաքանչյուր զինվոր հազարավոր պատահականությունների շնորհիվ է ողջ մնում:մնում։ Եվ յուրաքանչյուր զինվոր հավատում ու վստահում է պատահականություններին:պատահականություններին։

* Կենդանիներ ենք դարձել:դարձել։ Մենք չենք պայքարում, մենք պաշտպանվում ենք ոչնչացումից:ոչնչացումից։ Նռնակները մարդկանց վրա չենք նետում, այդ պահին մեր աչքին ոչինչ չի գալիս՝ բացի ձեռքերը պարզած ու սաղավարտով մեր հետևից ընկած մահից, արդեն երեք օր է՝ առաջին անգամ նայում ենք նրա դեմքին, արդեն երեք օր է ՝ դիմադրում ենք նրան, մի խելահեղ կատաղություն է համակել մեզ, այլևս անզոր չենք ընկնելու կառափնարան, մենք կարող ենք վերացնել ու սպանել՝ հանուն մեր փրկության ու վրեժխնդրության:վրեժխնդրության։ Մենք պպզում ենք ամեն անկյունում, փշալարե ամեն պատնեշի թիկունքւմ և խուրձ-խուրձ ռումբեր նետում եկողների ոտքերի տակ, մինչև որ կփախչենք:կփախչենք։ Ձեռքի նռնակների պայթյունը դղրդում է մեր թևերում, մեր ոտքերում, կատուների պես կռացած վազում ենք՝ ողողված այս ալիքով, որ առնում է մեզ իր մեջ, որ դարձնում է մեզ մռայլ, ելուզակ, մարդասպան, սատանա, այս ալիքով, որ բազմապատկում է մեր ուժը վախով, կատաղությամբ, կյանքի ծարավով, որ փրկություն է փնտրում մեզ համար ու պայքարում:պայքարում։ Եթե նույնիսկ հայրդ նրանց հետ դիմացից գար, չէիր վարանի և ռումբը նրա կրծքին կնետեիր:կնետեիր։

* Մեկս մյուսի հանդեպ կորցրել ենք ամեն զգացմունք, իրար հազիվ ենք ճանաչում, երբ մեր հետապնդող հայացքը հանդիպում է մյուսին:մյուսին։ Մենք առանց զգացմունքների դիակներ ենք, որոնք ինչ-որ հնարքով, ինչ-որ վտանգավոր կախարդանքով դեռ կարող են վազել ու սպանել:սպանել։

* Տարօրինակ է, որ բոլոր հիշողությունները, որ գալիս են, երկու հատկություն ունեն:ունեն։ Դրանք բոլորը լուռ են, ու դա է նրանց զորությունը, իսկ այն դեպքերում, երբ դրանք իրական չեն, այդպիսին են թվում:թվում։ Դրանք անձայն տեսիլքներ են, որ հայացքներով ու ժեստերով խոսում են ինձ հետ՝ անբառ ու լուռ, և դրանց լռությունն է այն ցնցումը, որ հարկադրում է ինձ թևերս քշտել ու զենքն առնել ձեռքս, որպեսզի այս փլուզման ու գայթակղության մեջ, երբ մարմինս տարածվել ու հոսել է ուզում իրականության համր իշխանության թիկունքում, թույլ չտամ ինձ տառապել:տառապել։

* Եվ եթե անգամ մեզ վերադարձնեին մեր պատանեկության վայրը, հազիվ թե իմանայինք՝ դրանով ինչ անել:անել։ Նուրբ ու գաղտնի ուժերը, որ նրանցից մեզ են փոխանցվում, չեն կարող վերակենդանանալ:վերակենդանանալ։ Մենք կմնայինք նրանց մեջ ու նրանց մեջ էլ կմեռնեինք, մենք կհիշեինք, կսիրեինք նրանց ու կհուզվեինք նրանց ներկայությունից:ներկայությունից։ Բայց դա նույնն է, ինչ սպանված ընկերոջդ նկարին մտազբաղ նայելը. ահա նրա դիմագծերը, նրա դեմքը և այն օրերը, որ նրա հետ ես անկացրել, հիշողության մեջ մի խաբուսիկ կյանք ես շահում, բայց չէ՞ որ արդեն ինքը չէ:չէ։ Մենք այլևս կապված չենք լինի նրանց այնպես, ինչպես էինք:էինք։ Ոչ թե նրանց գեղեցկության կամ տրամադրության գիտակցումն է մեզ գրավել, այլ մեր գոյության, մեզ սահմանափակող ու մեր ծնողների աշխարհը միշտ փոքր-ինչ անհասկանալի դարձնող իրերի ու դեպքերի միասականությունը, եղբայրության այդ հավասար զգացողությունը:զգացողությունը։ Քանի որ մենք միշտ մի տեսակ քնքշությամբ նվիրված էինք նրանց, ամենաչնչին բանն իսկ անսահմանության ճանապարհն էր մատնանշում:մատնանշում։ Հավանաբար, դա մեր երիտասարդության արտոնությունն էր. մենք դեռ ոչ մի սահման չէինք տեսնում և ոչ մի տեղ վերջակետ չէինք դնում:դնում։ Մենք արյան էինք սպասում, և դա միավորեց մեր օրերի ընթացքի հետ:հետ։

* Այսօր ճամփորդների պես կշրջենք մեր երիտաարդության քառուղիներոմ:քառուղիներոմ։ Մենք վառված ենք փաստերից, առևտրականի պես գիտենք տարբերությունը, դահճի պես՝ անհրաժեշտությունը:անհրաժեշտությունը։ Մենք այլևս անհոգ չենք, մենք սարսափելի անտարբեր ենք:ենք։ Մենք կլինեինք այնտեղ, բայց մի՞թե կապրեինք:կապրեինք։ Երեխաների պես լքված ենք, ծերերի պես՝ փորձառու, մենք բռի ենք, տխուր ու մակերեսային. կարծում եմ՝ մենք կորած ենք:ենք։

* Այսօրվա ու այն ժամանակվա միջև անդունդ կա:կա։ Այն ժամանակ ես չգիտեի՝ պատերազմն ինչ է, այն ժամանակ մենք հանգիստ տեղերում էինք:էինք։ Այսօր ես նկատում եմ, որ անգիտակցաբար հյուծվել եմ:եմ։ Ես այստեղ տեղս չեմ գտնում, սա մի օտար աշխարհ է:է։ Ոմանք հարցեր են տալիս, ոմանք՝ ոչ, ու նրանցից երևում է, որ հպարտ են:են։ Հաճախ էլ նույնիսկ դեմքի այնպիսի արտահայտությամբ, կարծես հասկանում են, որ այդ մասին խոսել չի կարելի:կարելի։ Երևակայում են, թե բան են հասկանում:հասկանում։

* Ամենաշատը սիրում եմ, երբ մենակ եմ, ոչ ոք ինձ չի խանգարում:խանգարում։ Որովհետև բոլորը նույն թեմային են անդրադառնում՝ լավ է, վատ է, մեկն այսպես է կարծում, մյուսը՝ ալ կերպ:կերպ։ Նրանք արագ վերադառնում են իրենց կենցաղին:կենցաղին։ Նախկինում ես էլ եմ այդպես ապրել, բայց հիմա ոչ մի կապ չեմ տեսնում իմ երեկվա ու այսօրվա միջև:միջև։

* Ա՜խ, մա՛մ, մա՛մ… Քեզ համար ես երեխա եմ, ինչո՞ւ չեմ կարող գլուխս դնել ծնկիդ ու լաց լինել:լինել։ Ինչո՞ւ ես պետք է միշտ ուժեղ ու զուսպ լինեմ, ես էլ կուզեի մի անգամ լաց լինել ու մխիթարվել, չէ՞ որ ես ավելին չեմ, քան երեխան, պահարանում դեռ կախված են մանկությանս կարճ տաբատները:տաբատները։ Ախր այնքա՜ն քիչ ժամանակ է անցել, ինչո՞ւ անցավ այս ամենը…

* Ա՜խ, մա՛մ, մա՜մ… Ինչո՞ւ չեմ քեզ գրկում ու ինչու չենք այդպես մահանում:մահանում։ Ի՜նչ ճղճիմ արարածներ ենք մենք:մենք։

* Ծիծաղելի է, երբ մտածում ես, որ մենք այստեղ ենք, որ մեր հայրենիքը պաշտպանենք:պաշտպանենք։ Բայց ֆրանսիացիք էլ այստեղ են, որ իրենց հայրենիքը պաշտպանեն:պաշտպանեն։ Ուրեմն ո՞վ է ճիշտ:ճիշտ։ Հավանաբար երկուսս էլ:էլ։

* Զինվորի հայրենասիրությունն արտահայտվում է նրանով, որ նա այստեղ է, բայց հենց դրանով էլ ավարտվում է, մնացած ամեն ինչ քննարկվում է գործնականում և իր դիրքից ելնելով:ելնելով։

* Ես խավարում միայնակ դողդողացող մի պատառ գոյ չեմ այլևս, ես նրանց եմ պատկանում, նրանք՝ ինձ, մենք նույն վախն ունենք ու նույն կյանքը, մենք կապված ենք մի պարզ ու խրթին ձևով:ձևով։ Ուզում եմ երեսս դրանց՝ այդ ձայների մեջ թաթախել, այդ կցկցտուր բառերի, որ փրկեցին ու որ պաշտպանելու են ինձ:ինձ։

* Շատ հանգիստ եմ:եմ։ Թող գան ամիսներն ու տարիները, նրանք այլս ոչինչ չեն վերցնի ինձնից, այլևս բան չկա ինձնից վերցնելու:վերցնելու։ Ես այնքան միայնակ եմ ու առանց որևէ սպասման, որ առանց վախենալու՝ կարող եմ առաջ նայել:նայել։ Կյանք, որ այս տարիների միջով ինձ տարավ, իմ ձեռքերում ու իմ աչքերում է:է։ Հաղթահարել ե, թե ոչ, չգիտեմ:չգիտեմ։ Բայց քանի դեռ նա կա, կփնտրի իր ճանապարհը՝ անկախ նրանից՝ իմ միջի ես-ը ուզու՞մ է դա, թե ոչ:ոչ։